Hōʻike ʻIa Ka ʻOi O Ke Alakaʻi Ჹɲʻ Ma Kahi ʻAha
Ma ka ʻAha Kanaka Maoli o kēia makahiki, ua kālele ʻia ke ʻano i kālai aku ai ka Ჹɲʻ i nā kulekele.
Kā ka luna hoʻoponopono nota: Unuhi ʻia na Ākea Kahikina.here to read this article in English.
He kūlana kiʻekiʻe loa ko nā Kānaka Maoli ma ka ʻoihana hoʻokipa malihini, ka mālama ʻana iā Mauna Kea a me nā hana hoʻōla ma Maui Komohana ma hope o ka wā i pau ai ka hapanui o Lahaina i ke ahi i ka makahiki 2023.
He mea nō ia i mahuʻi ʻole ʻia i ʻelima makahiki aku nei, ma hope o kekahi mau kekeke e kūʻē aku ana ka Ჹɲʻ i ka hana ʻino ʻana i ka ʻāina, ka hoʻokipa kōlea a me ke kūkulu hale, a me ka paio ʻana ma Mauna Kea ma waena o nā mākaʻi a me nā mea e kūʻē ana i ke kūkulu ʻana i ka ʻOhenānā He Kanakolu Mika.
Ma mua, ua manaʻo ʻia, ʻaʻole i loaʻa i nā Kānaka Maoli nā noho ma ke pākaukau e koho ʻia ai nā koho. ʻĀnō, na nā Kānaka e alakaʻi nei, ke ʻike aku.
ʻO ka ʻaha kūmakahiki a Council for Native Hawaiian Advancement, ua pau i ka mālama ʻia ma ka Hilton Waikōloa ma ka Moku o Keawe i kēlā pule aku nei. Ua nui ia ʻaha a ka launa ʻole, he 2,000 ona mau mea komo a ʻoi. Ua kūkā ʻia nā pānela i ke alakaʻi Kanaka Maoli ʻana ma luna o ko Ჹɲʻ mau pilikia nui, e laʻa ka hoʻokipa kōlea a me ka mālama ʻāina ʻana.
I loko nō o ka hoʻomaka ʻana o kēia mau papahana, lana ka manaʻo o nā mea komo ʻaha, e hōʻeu ana kēia mau ʻaha i ka mālama pono ʻana i ka ʻāina a me kona mau kānaka.
Na Ka Ჹɲʻ E Alakaʻi Keʻena Hoʻokipa
Ua haliʻa mai ʻo Kūhiō Lewis, ka CEO o CNHA, i ka hoʻonohonoho ʻana i nā kūʻē hoʻokipa kōlea ʻana ma Waikīkī ma kona wā e hele kulanui ana.
“Mau nō ko kākou kūʻē ʻana aku,” wahi āna i ʻōlelo mai ai i kekahi lumi hālāwai i paʻapū ma ka Pōʻahā. “I kēia wā naʻe, aia ke kūʻē ʻana ma nā lolo uila a me nā lumi hālāwai.”
I kēlā makahiki aku nei, ua hāʻawi aku ka Hawaii Tourism Authority iā CNHA i ka palapala ʻaelike he mau makahiki no ka mālama ʻana i ka hoʻokipa malihini ʻana ma ka pae ʻāina. Ua loaʻa mai iā Ჹɲʻ Visitors and Convention Bureau kekahi palapala ʻaelike i kohu like no ka hōʻumeʻume ʻana i ko ʻAmelika e mākaʻikaʻi mai, a he ʻoihana kēia a ua keʻena nei e hana aku nei no 100 mau makahiki.
Ke alakaʻi ʻia nei kēlā mau keʻena ʻekolu e nā Kānaka Maoli, ʻo ia hoʻi ʻo Lewis ma CNHA; ʻo Daniel Nahoopii, ka pelekikena o HTA; a me Aaron Salā, ka pelekikena o HVCB.
Ua haʻi ʻōlelo maila nā luna hoʻokō ma kekahi pānela i pili i ke alakaʻi Ჹɲʻ ma luna o ka hoʻokipa malihini ʻana i kēlā Pōʻahā aku nei, a ua kālele ʻia ka ulana ʻana i ka hoʻonaʻauao moʻomeheu ʻana me ka huakaʻi o ka malihini.
Wahi a Nahoopii, he pono ko HTA e hoʻokaulike i nā loina kuʻuna me ko ka mokuʻāina pono i ke kālā mai ka hoʻokipa malihini ʻana. ʻIke ʻo ia i kēia wā ma ke ʻano he alapiʻi ia e hoʻololi ʻia ai ke ʻano pikineki o ka mokuʻāina.
“Lawe mai mākou i ko kākou mau loina Ჹɲʻ me nā kuanaʻike, a ke hoʻopili ʻia nei ia mau mea me ka ʻoihana nui loa o Ჹɲʻ nei,” wahi āna. “Inā lanakila kākou, hiki iā kākou ke hoʻololi i ke alanui ʻo Bihopa. E hoʻololi aku kākou i ke ʻano e noʻonoʻo ai nā panakō, me ke ʻano e hana aku ai nā ʻoihana ʻē aʻe ma ʻaneʻi nei.”
Aia ʻo CNHA me HVCB ma ka makahiki mua o nā palapala ʻaelike hou.
Wahi a Salā, ma hope o 15 mau makahiki, ʻakahi nō a hoʻolālā ʻo HVCB i kaʻina hoʻolālā kaʻakālai hou. Makemake ʻo ia e nānā i nā alahele e hoʻohana ʻia ai ke akamai kanakaʻole ma ka ʻoihana hoʻokipa.
Ua hoʻomaka hou ʻo CNHA iā Kodak Hula Show mai ke kekeke 1950 mai, a kapa hou ʻia ia hōʻike ʻo . Ua hoʻomaka hoʻi ia keʻena i kāna hōʻike hula ponoʻī ʻo Nā Lei Aloha, a aia nō ia ma ka hōkele ʻo Hyatt Regency ma Waikīkī.
Wahi a Lewis, ʻo kēlā mau ʻano papahana, ʻaʻole lākou ma loko o ka palapala ʻaelike maiā HTA mai. Akā, he māhele ia o ka hoʻololi ʻana i ka ʻoihana hoʻokipa e loaʻa ai ka moʻomeheu maoli ma nā huakaʻi o nā malihini.
“Inā ʻaʻole kākou ma ke pākaukau, inā ʻaʻole loaʻa kēia mau mea,” wahi āna. “Ke hoʻokino ʻia mai nei nā mea a pau, koe aku ia.”
Mālama ʻIa ʻO Mauna Kea E Nā Mea Hou
ʻAkahi hoʻi a hoʻomaka aku ʻo Mauna Kea Stewardship and Oversight Authority.
He hoʻomaka lohi nō ia, ʻo ia hoʻi nā hālāwai e loaʻa ai nā hōʻike kūlana ma mua o ka hana nui ʻo ka hoʻoili ʻana i nā kuleana mai ke Kulanui o Ჹɲʻ me ke Keʻena o ka ʻĀina me nā Kumuwaiwai Kūlohelohe i kēia mau makahiki e hiki mai ana. Mākaukau ia keʻena e ʻimi i mau papahana mālama mauna i ʻOkakopa.
Mau nō ko ke keʻena ʻimi ʻana i nā limahana, nā keʻena, me kekahi wahi hālāwai. ʻO kona wahi hālāwai i kēia manawa, ʻo ia nō ko DLNR lumi keʻena o ka māhele mālama wao nahele ma Hilo, a ʻekolu lālani pākaukau o ia lumi me nā noho he kākini.
I loko nō ka hoʻomaka lohi, ua pūʻiwa nō ʻo Noe Noe Wong-Wilson i ka loaʻa ʻana mai o kēia keʻena. ʻO ia kanaka kekahi o nā kūpuna he 38 i hoʻopaʻahao ʻia i ka makahiki 2019 ma ko lākou wā e kūʻē aku ana iā TMT.
“Ma mua, ʻaʻole nō i laila koʻu hele ʻana,” wahi a Wong-Wilson, kekahi lālā o ke keʻena. “ʻO kaʻu i manaʻo mua ai, ma ka pae politika, ʻaʻole nō ia e lanakila ana.”
Ua ʻokoʻa loa kona hoʻomaka ʻana ma ke ʻano he keʻena mokuʻāina.
Ua ʻupu mai ka manaʻo no kēia keʻena mai kekahi komikina i hoʻonohonoho ʻia e Scott Saiki, ka wahaʻōlelo o ka Hale, ma hope o nā kūʻē ma ka makahiki 2019 i loaʻa mai ai nā manaʻo he kākoʻo a he kūʻē i ka papahana ʻo TMT.
Eia mai kekahi ʻokoʻa nui: ʻO ka hapanui o nā lālā — he 8 ma kahi o 11 — he Kānaka Maoli lākou, wahi a Wong-Wilson.
He Kanaka hoʻi ʻo John De Fries, ka luna o ke keʻena. Ma kekahi kūkā pānela no ka wā ma hope o Mauna Kea ma ka Pōʻakolu, ua ʻōlelo mai ʻo Wong-Wilson, ua hana nui nā lālā i ka ʻimi Kanaka ʻana no ka noho papa ʻana.
Ke mālama nei ka papa luna i mau hālāwai kaiāulu no ka hoʻolohe manaʻo ʻana. Lana ka manaʻo, na ke kaiāulu e alakaʻi i ke koho ʻana i pili iā Mauna Kea, ʻo ia hoʻi kekahi ʻokoʻa ʻē aʻe a Wong Wilson i kuhi mai ai.
“He makemake nui ko ʻoneʻi, e hoʻokumu ʻia kēia me nā loina kuʻuna a me ka hoʻomaopopo ʻana i ka waiwai o ka mauna, a, e lilo ana ke kaiāulu i mea nui ma ke ʻano e mālama ʻia ai ka mauna,” wahi āna. “ʻAʻole pēlā ka hana maʻamau a ke aupuni.”
Ka Hoʻōla Ma Hope O Ka Pōpilikia
Lana ka manaʻo o nā alakaʻi kaiāulu no Maui Hikina, na ka moʻomeheu Ჹɲʻ a me ka manaʻo kaiāulu e alakaʻi i ke kūkulu hou ʻana iā Lahaina.
Ma ka Pōʻakolu, ua alakaʻi ʻo Keʻeaumoku Kapu i pānela no ko Lahaina hana hoʻōla. Ua hōʻike aku ʻo ia i palapala ʻāina o Lahaina me kona uhi ʻia ʻana e nā wahi e noho ai nā loko iʻa kuʻuna a me nā wahi pana.
Lana kona manaʻo, na nā hoʻolālā hoʻōla e hoʻōla aku i kēlā mau wahi, a pono nā wahi kūkulu hale e neʻe aku no ka hoʻōla hou ʻana i nā ʻāina pulu i hoʻomaloʻo ʻia no ke kūkulu ʻana i ke kaona ma luna o ia ʻāina.
“Maliʻa paha, hiki iā mākou ke ʻimi i nā wahi i kūkulu ʻino ai ke kaiāulu me ka haiki loa,” wahi a Kaipo Kekona, ka hūnōna kāne a Kapu.
ʻO Kekona, he kupa no Lahaina, a noho ʻo ia ma ko ka mokuʻāina I loko nō o kona hōʻike ʻōlelo ʻana a me kona noho ʻana ma nā papa luna me nā komikina ma ka pae kalana, ua kānalua ʻē nō ʻo ia e hana pū me nā papa luna ma ka pae mokuʻāina, no ka mea, ʻano laulā ko lākou palena, ʻaʻole pili ia palena i hoʻokahi māhele ʻāina wale nō, e laʻa ʻo Lahaina.
“Akā, ma koʻu ʻike ʻana i ka loaʻa ʻana o kēia papa luna, a ua noi ʻia wau e noho ma ia papa, a ua pili ia iā mākou ma ka pae mokuʻāina naʻe — he ʻae piha nō kaʻu,” wahi a Kekona.
ʻO Kekona ka luna noho o ko Maui Long-term Recovery Group e noho ana ma lalo o Hoʻōla iā Mauiakama, he hui hoʻopuka waiwai ʻole. Hana kēia hui no ka pani hakahaka ʻana i ke kālā e hāʻawi ʻole ʻia e nā polokalamu kōkua he pekelala a he mokuʻāina. ʻO ka pahuhopu o ia hui, ʻo ia nō ke kau ʻana o ko Lahaina poʻe ma ka mua o ka hana hoʻōla.
“ʻAʻole pili kēia i ka hoʻōla loa ʻana i ka hoʻokele waiwai, me ka hoʻonaninani ʻāina — ua pili nō ia i ka hōʻola kānaka ʻana,” wahi a Kekona.
ʻO kā Civil Beat kūkala nūhou ʻana i pili i nā papahana Kanaka Maoli, ke uku ʻia nei e kekahi haʻawina kālā maiā Abigail Kawānanakoa Foundation.
Ua kākoʻo ʻia kēia papahana e ka ʻOhana o Harry Nathaniel, Levani Lipton, ka ʻOhana Mar, a me Lisa Kleissner.
