Ke Noi Aku Nei Nā Pale Keiki I Kahi Luna Hoʻokolokolo E Hoʻomau I Nā Loina Hoʻohānau
Ke kūʻēʻē nei lākou i kahi kānāwai mokuʻāina e pilikia ai kā lākou hana kuʻuna, kahi kānāwai hoʻi i pili i ka palekana wahine.
Kā ka luna hoʻoponopono nota: Unuhi ʻia na Ākea Kahikina. Click here to read this article in English.
Ua kākau ʻia kēia ʻatikala e nā mea kākau ʻo Jennifer Sinco Kelleher lāua ʻo Gene Johnson mai ka Associated Press. Ua kūkala nūhou ʻo Johnson ma Seattle.
HONOLULU (AP) — Ua haʻo aku ʻo Kiʻinaniokalani Kahoʻohanohano i kahi pilina makamaka me kona mau kūpuna Ჹɲʻ a me ka moʻomeheu ʻōiwi ma kona wā e hānau iho ana i kāna hiapo ma kona home ma ke kapakai ʻākau o Maui ma ka makahiki 2003.
Akā, ua ʻaʻai ʻia nā hana kuʻuna he nui e nā hanauna o ke kāohi hoʻokolonaio, a ua paʻakikī ka ʻimi ʻike ʻana i pili i ka hana kuʻuna a ko kākou poʻe ʻōiwi no ka hānau keiki. Eia hoʻi, ma kēlā wā, ʻaʻole i hiki iā ia ke ʻimi i kahi pale keiki Ჹɲʻ.
ʻO kēlā ka mea i hoʻolilo aku iā Kahoʻohanohano — he makuahine me ʻelima keiki — i pale keiki ʻōiwi, he kūlana i hala aku ai kekahi mau makahiki me kona hoʻohānau ʻana i nā pēpē he ʻekolu i kēlā me kēia mahina, ma o ka pale ʻana iā lākou i loko o ke kapa a me ke oli ʻana i nā oli kapu ma kona wā e welina aku ana i ia mau pēpē i kēia honua nei.
Na kona kuleana i alakaʻi aku iā ia e hele i ka hale hoʻokolokolo ma Honolulu nei i kēlā pule aku nei, kahi āna e kūʻēʻē aku ana i kahi kānāwai mokuʻāina e pāpā i kā lākou hana, ʻaʻole e noho pale keiki e like me ka hana kuʻuna o ka wā kūpuna.
“ʻO ko kākou hānau keiki ʻana e like me kā nā kūpuna i hānau aku ai, ma nā wahi like hoʻi o lākou ala, he pono nō,” wahi āna. “Noʻu iho, ʻo ka pahuhopu o kā mākou hana, ʻo ia nō ka hoʻi ʻana i kēia mau wahi e hānau iho ai.”
Ua kau nā mea kau kānāwai i ke kānāwai laikini pale keiki ma ka makahiki 2019, me ke kuhi ʻana penei, “I maiau ʻole ka hana a ka pale keiki no ka makuahine a me ke keiki, e make loa ana nō paha lāua.” ʻO ka ʻaʻe ʻana i ia kānāwai, hiki ke hoʻopaʻi ʻia ma o ka hoʻopaʻahao ʻana no hoʻokahi makahiki, ma luna o ka uku hoʻopaʻi he mau kaukani.
Koi aku kēia kānāwai, pono ka laikini i nā kānaka nāna e lawelawe ma “ke aʻo, ka nānā, a me ka mālama ʻana” ma ka wā hāpai, ka wā hānau, a i ʻole ka wā ma hope o ka hānau. Hōʻike ʻia ma ka hoʻopiʻi a nā wāhine, pili kēia wehewehena i nā pale keiki, nā doulas, nā loea hānai waiū a me ka ʻohana a me nā hoa o ka makuahine hou.
A hiki i kēlā kauwela aku nei, ua hoʻopakele aku ke kānāwai i nā “kahu hānai,” ʻo ia ka mea i ʻae aku iā Kahoʻohanohano e hoʻomau i ka hana kuʻuna. A, ʻoiai, ua pau ua hoʻopakele ʻana nei, ke hoʻopilikia ʻia nei ia wahine e nā koina laikini — e laʻa ke kumukūʻai o nā polokalamu pipiʻi ma ka ʻāina ʻē a me ka pūnaewele i kūlike ʻole me ke ʻano Ჹɲʻ.
Ma ka makahiki 2022, he $6,200 a i $6,900 ke kumukūʻai ʻawelika no kekahi polokalamu pale keiki kūhelu, wahi a nā palapalapa hale hoʻokolokolo i hoʻouna ʻia e ka mokuʻāina.
Ua hāpai manaʻo nā loio no ka mokuʻāina ma ka palapala hale hoʻokolokolo, “na kēia kānāwai e lawelawe i ka pono e kiaʻi ʻia ai nā kānaka hāpai mai ka manaʻo kūpono ʻole o nā kānaka maʻa ʻole.”
Ua ʻōlelo akula ʻo Isaac Ickes, ka Hope Loio Kenelala Mokuʻāina, iā Shirley Kawamura, ka Luna Hoʻokolokolo, ʻaʻole kāpae ia kānāwai i ka pale keiki Ჹɲʻ a me ka hānau keiki ma ka hale, akā, ʻo ke koina laikini, he mea ia e hoʻēmi i ka hoʻopilikia a me ka make ʻana.
ʻO kēia hihia ka mea hou o ka paio lōʻihi ʻana i pili i ke ʻano a ko Ჹɲʻ e mālama mai ai i ka lāʻau lapaʻau ma mua loa o ka lilo ʻana o Ჹɲʻ i mokuʻāina ma ka makahiki 1959. Ua pāpā ʻia kēlā mau hana lapaʻau no ka hapanui o ke kenekulia 20, akā, ua ulu hou ka hoi i ia mau mea kuʻuna e nā hana hoʻi piko a nā ʻōiwi ma ke kekeke 1970.
Ua hoʻokumu ʻo Ჹɲʻ i kahi ʻōnaehana e ʻāpono ai nā ʻaha kāhuna lapaʻau i nā kānaka hana kuʻuna, akā, wahi a nā kānaka e hoʻopiʻi nei, ʻo kā lākou hana e hoʻokumu i ʻaha pale keiki, ʻaʻole i holo pono aku.
ʻO ka pale keiki me ka laikini ʻole, ua pāpā ʻia a hiki i ka makahiki 1998 — ka wā hoʻi i ʻae ʻia aku ai ia pale keiki ʻana ma muli o ko lākou hoʻololi ʻana i ke kānāwai no nā kahu maʻi–pale keiki, wahi a nā mea kau kānāwai, a ʻo ia hoʻi ka mea e hoʻoponopono ʻia ana e ke kānāwai mai ka makahiki 2019.
Ma loko o nā mea hoʻopiʻi he ʻeiwa, nui nā wāhine e makemake i ka hānau kuʻuna, a wahi a lākou, ke ʻaʻe nei ke koina laikini i ko lākou pono huna a me ke ea hānau ma lalo o ke Kumukānāwai o Ჹɲʻ. Ke kākoʻo ʻia nei lākou e ka Center for Reproductive Rights a me ka Native Hawaiian Legal Corp.
“No nā kānaka hāpai me nā ʻohana i ʻike ʻole i ka loina kuʻuna o ka hānau ʻana, he waiwai lua ʻole ka pale keiki i maʻa i pale keiki Ჹɲʻ ʻana ma ke ʻano he mea mālama ola,” wahi a ka hoʻopiʻi.
Ma ka wā i ʻimi ʻole ʻia ai kahi pale keiki Ჹɲʻ e Kahoʻohanohano no ka hānau ʻana i kāna hiapo, ua huli akula ʻo ia i pale keiki ʻAmelika ʻŌiwi, ka mea hoʻi i hoʻokomo ʻoluʻolu i nā mea Ჹɲʻ a Kahoʻohanohano i aʻo mai ai mai kona mau kūpuna mai ma kāna hana ponoʻī nona.
Ua hui pū ʻo ia me nā mea hana kuʻuna Ჹɲʻ me ke kālele ʻana i ka pule a me ka lomilomi. Na kēia mau mea i hoʻonā i ka ʻakiʻaki ma nā lā ʻekolu o ka hānau ʻana, wahi āna. A laila, “ʻelua hoʻāʻo a pau” — ua hānau ʻia he keiki kāne.
ʻO ka hānau ʻia ʻana o kāna mau keiki he ʻelima ma nā kaiāulu like ʻole o Maui, he mau “kumu ʻoi loa o nā kumu” ia mau hānau ʻana ma kona lilo ʻana i pale keiki kākaʻikahi i maʻa i ka hānau Ჹɲʻ ʻana.
Manaʻo ʻia, ʻo ua wahine nei ka mea mua loa ma kēia kenekulia i hānau aku ma luna o ka ʻāina kupuna o kāna kāne ma Kahakuloa, he awāwa ma Maui komohana e noho ai nā Kānaka Maoli he nui, kahi hoʻi i hānau ʻia ai kāna kaikamahine ma ka makahiki 2015. He 40 minuke ka mamao kalaiwa ma waena o ke kaiāulu a me ka haukapila hoʻokahi o ka mokupuni.
Ua haʻi manaʻo ʻo Kahoʻohanohano i pili i ke kōkua ʻana i nā wāhine hāpai pilikia ʻole a me nā manawa āna i hoʻouna aku ai i kekahi kanaka i ka haukapila, akā, ʻaʻole ʻo ia i hoʻopilikia ʻia e nā kūlana pōpilikia ma mua.
ʻO nā mea hoʻopiʻi ʻē aʻe, ʻo ia nō nā pale keiki āna i hoʻomaʻamaʻa aku ai a me nā wāhine āna i kōkua aku ai ma ka hānau ʻana iho. Ua haʻi manaʻo ʻo Makalani Franco-Francis, ua aʻo maila ʻo ia i nā loina kuʻuna e Kahoʻohanohano, e laʻa ka hoʻokomo ʻia ʻana o ka pēpē i ke kapa, a me ka mālama ʻana i ka ʻiewe, ʻo ia hoʻi ka lawe ʻana aku i ia ʻiewe i kai a i ʻole ke kanu ʻana i wahi e pili ai ke keiki i kona ʻāina kūpuna.
Na kēia kānāwai i hoʻokū i kona aʻo ʻana mai, wahi a Franco-Francis. Ua haʻi manaʻo ʻo ia, ʻaʻole ʻo ia e hoʻomau i kona aʻo pale keiki ʻana mai ma kahi polokalamu ma ka ʻāina ʻē a ma ka pūnaewele hoʻi.
“ʻAʻole i kūlike me kā mākou hana kuʻuna, a he mea hōʻaiʻē hoʻi ia,” wahi āna.
Ua hoʻolohe mai ka luna hoʻokolokolo i ka haʻi manaʻo ma kēia pule. ʻAʻole mōakāka ka wā e hōʻike leʻa ʻia ana ka hopena.
Ua kākoʻo ʻia kēia papahana e ka ʻOhana o Harry Nathaniel, Levani Lipton, ka ʻOhana Mar, a me Lisa Kleissner.
