������Ƶ

Kā ka luna hoʻoponopono nota: Unuhi ʻia na Ākea Kahikina.�������������here to read this article in English.

I 20 mau makahiki ma hope o ko ka pūʻali koa hoʻōki ʻana i ka hoʻomaʻamaʻa kī a hoʻopōkā pahū ma ko Oʻahu Komohana pāpū pūʻali koa ma Mākua, ʻōlelo maila ke Keʻena Kūpale, ʻaʻole pono iā iā ke hoʻohana i ka ʻāina no ka hoʻomaʻamaʻa kī kūʻānō, “mai kēia mua aku.”

Ma lalo o kekahi hoʻonā ma ka makahiki 2001 me ka hui waiwai hoʻopuka ʻole ʻo Mālama Mākua, ʻaʻole i kī nā koa i hoʻokahi pōkā ma ke kahua hoʻomaʻamaʻa ma Oʻahu Komohana mai ka makahiki 2004 aku. Eia naʻe, ua hiki paha iā lākou ke kī ma ka wā ma hope ke makemake ʻia pēlā. 

Akā, ua ʻaelike pū nā hui ʻelua, ʻaʻole nō e hana ana pēlā, wahi a i hoʻouna ʻia i ka hale hoʻokolokolo pekelala ma ka Pōʻahā e Mālama Mākua, e ke Kākauʻōlelo Kūpale ʻo Lloyd Austin a me ke Kākauʻōlelo Pūʻali Koa ʻo Christine Wormuth. 

ʻIke nā hoa paipai i ka nūhou ma ke ʻano he holomua i ka hoʻihoʻi ʻia ʻana o ke awāwa i ke kaiāulu, ʻo ia hoʻi ka hana i hoʻohiki ʻia e ka Pūʻali Koa ma kona noho hewa ʻana ma luna o ia ʻāina ma kinohi o nā makahiki 1940. Eia naʻe, ua lilo ka ʻāina i “waihona ʻōpala” no nā pōkā, nā pōkā pahū, a me nā kemikala, wahi a Dodge, a ua ʻauʻa ka pūʻali koa i ia ʻāina. Ke hoʻāʻo nei nā hoa paipai e hoʻohaʻahele i ka pūʻali koa ma ka ʻāina me ka lanakila ʻole no nā kekeke he nui, me ka hāpai manaʻo ʻana i pili i ka pono moʻomeheu �Ჹ�ɲ���ʻ�� a me nā lāhulu ʻane halapohe.

“Pono i ko kākou pūʻali koa ke hoʻokō i kā lākou hoʻohiki,” wahi a Dodge. “Pono iā lākou ke kū me ka ʻoiaʻiʻo. Pono i ka pūʻali koa ke hoʻokō i ko lākou kuleana, e kiaʻi mai iā mākou, a e kiaʻi hoʻi i ko kākou ʻāina.”

Ma kekahi hoʻolaha, ua ʻōlelo maila ʻo Kol. Rob Phillips, he wahaʻōlelo no U.S. Army Pacific, e hoʻomau aku ana ka Pūʻali Koa i ka hoʻomaʻamaʻa kī kūʻānō ʻole ma Mākua i “koʻikoʻi loa i ko mākou nuʻukia a me ka mākaukau o nā koa,” a e hoʻomau ana hoʻi i ka wehe ʻana i nā māhele i ke kaiāulu no nā hana moʻomeheu. 

“Hana mai ka Pūʻali Koa me ka hōʻihi a me ka wiwo ʻole, e lawe mai ana kēia hoʻolaha nui i nā mea maikaʻi i ka ʻāina a me ke kaiāulu ma ʻaneʻi,” wahi āna. 

Ma kā Phillips’ hoʻolaha, ʻaʻole nō i hōʻike ʻia ka hoʻihoʻi a me ka hoʻihoʻi ʻole ʻia ʻana o ka ʻāina e ka Pūʻali Koa, i loko nō o ko lākou kuanaʻike hou. 

ʻO kekahi māhele o ka ʻāina a ka Pūʻali Koa e mālama ai ma Mākua, he 700 ʻeka a ʻoi o nā ʻeka he 4,000, aia nō ia ma lalo o kekahi ʻaelike hoʻolimalima he 65 makahiki i ʻimi ʻia e ka pūʻali koa no $1. E pau ana ia ʻaelike ma ka makahiki 2029. ʻO ke Keʻena no ka ʻĀina a a me nā Kumu Waiwai Kūlohelohe, ka mea nāna e mālama i nā ʻaelike hoʻolimalima ʻāina me ka pūʻali koa, ʻaʻole lākou i hōʻike mai i ka hana i makemake ʻia ma hope o ka pau ʻana o ka ʻaelike. Ua hāpai ʻia kekahi pila ma ka ʻahaʻōlelo pekelala i kēlā makahiki aku nei e ka ʻelele lunamakaʻāinana kahiko ʻo Kai Kahele i mea , akā, ʻaʻole i holomua iki ia pila. 

Ma lalo o ka hoʻonā kūikawā, hiki iā Mālama Mākua ke komo i ke awāwa no nā hana moʻomeheu, a he kuleana ko ka Pūʻali Koa e kāpae i nā pōkā i pahū ʻole mai ma nā wahi kuʻuna “koʻikoʻi loa.” ʻĀnō, ua hoʻomaʻemaʻe ka Pūʻali Koa i hoʻokahi hapalua wale nō o nā wahi he 22 ma lalo o ko lākou kuleana, wahi a ka hoʻolaha kuʻikahi. 

ʻO Lynette Cruz, he hoa paipai a he lālā o Mālama Mākua, a ʻōlelo maila ʻo ia, ʻo ka ʻōlelo hoʻolaha a ka pūʻali koa, he hōʻailona ia no “ka hulihia ʻana paha — wahi a ka manaʻolana — o ke ʻano e noʻonoʻo ai ka pūʻali koa.”

“ʻO ka ʻōlelo penei, ʻaʻole lākou e hoʻomaʻamaʻa aku ana i ke kī kūʻānō, noʻu, a no mākou a pau, he hoʻomaka nō kēia,” wahi āna. 

Eia naʻe, koe aku nā pilikia noho loa e hoʻoponopono ai, wahi a Cruz. Ua noho nā kānaka ma Mākua ma mua o ko lākou kīpaku ʻia ʻana e ka pūʻali koa. 

“Ua aha ʻia lākou? Ua kīpaku ʻia,” wahi āna. “Na wai e hoʻoponopono mai ana i kēnā?”

Ua kākoʻo ʻia kēia papahana e ka ʻOhana o Harry Nathaniel, Levani Lipton, ka ʻOhana Mar, a me Lisa Kleissner.