Nui Nā Kānaka Maoli Ma Nā Hale Paʻahao. Hiki I Ka Hoʻonaʻauao Moʻomeheu Ke Kōkua Aku
ʻO ke Kulanui Kaiāulu o Koʻolau, ʻo ia nō ke kulanui hoʻokahi ma Ჹɲʻ e mālama aku nei i nā papa moʻomeheu ma nā hale paʻahao.
Kā ka luna hoʻoponopono nota: Unuhi ʻia na Ākea Kahikina.here to read this article in English.
Ka nota a ka luna hoʻoponopono: Ua hoʻopuka ʻia kēia moʻolelo ma o ka hana pū ʻana me , he hui nūhou waiwai hoʻopuka ʻole nāna e kālele nei i ka hoʻonaʻauao ʻana ma ka pae kulanui.
Ua noho mehameha ʻo Alisha Kaluhiokalani i ka hapanui o kona makahiki mua ma ko Ჹɲʻ hale paʻahao no nā wāhine i loko o kekahi lumi paʻahao he 6 kapuaʻi ka lōʻihi, a he 8 kapuaʻi ka laulā.
Nāna nō i paio, ʻaʻe i nā kānāwai, a hana ʻino i nā kānaka a pau i kū kokoke ma haʻi ona. No laila, ua hoʻouna pinepine ʻia ʻo ia i kahi i kapa ʻia ʻo “lock” — ʻo ia hoʻi ka inoa no kahi e hoʻopaʻahao mehameha ʻia ai ke kanaka, wahi a nā kānaka ma ka Women’s Community Correctional Center.
I kekahi ʻauinalā kūikawā ma ka pā hale paʻahao, ua lohe ʻo Kaluhiokalani i kekahi kani pē mālie. “He aha lā kēnā?” i hāwanawana ai kēia iā ia iho.
Ua nānā aku ʻo ia i ka ʻaoʻao ʻēkoʻa o ka pā, a ʻo kona ʻike akula nō ia i kekahi limahana hale paʻahao nāna e hoʻokani ana i ka ʻukulele.
“Hoʻokani pila ʻoe?” wahi a ka limahana ma ka nīele ʻana i ka wahine.
Ua kūnou ʻo ia me ka lawe a me ke koekoe ʻana i ua pila nei. Ua hīmeni ʻo ia i ke mele ʻo “,” he mele Ჹɲʻ i aloha nui ʻia e kona makuakāne.
“Makemake anei ʻoe e hoʻomau i ka hoʻokani pila ʻana?” i nīnau aku ai ka limahana.
“ʻAe,” i pane aku ai ka wahine.
“Mai hele i lock.”
A ua hana nō ʻo ia pēlā.
ʻO ka ʻukulele, kekahi papa ʻōlelo Ჹɲʻ, a me ka launa pū ʻana me ke kāne ma ka pā hale i iwakālua mau makahiki aku nei, ʻo kēia mau mea nō ka i hoʻololi aku i ka hele ʻana o Kaluhiokalani ma ke alahele ʻimi naʻauao.
ʻUa Kamaʻāina ʻOle ʻOe Iā ʻOe Iho’
E like me Kaluhiokalani, ua nui nā Kānaka Maoli i hoʻopaʻahao ʻia i loko o ko Ჹɲʻ ʻōnaehana kaulike kalaima, he 20% lākou o ka nui kanaka lehulehu ma kēia ʻāina nei, akā he 40% lākou o ka nui kanaka ma nā hale paʻahao. Pēlā nō ke ʻano no nā poʻe ʻōiwi like ʻole ma ke aupuni.
ʻO nā mokuʻāīna ʻē aʻe i loaʻa ai nā poʻe ʻōiwi he nui i hoʻopaʻahao ʻia, ʻo ia nō ʻo ʻĀlaka, Monekana, Dakota ʻĀkau, Dakota Hema, Waiomina a me ʻUta, wahi a kekahi i hōʻike ʻia e ka hui waiwai hoʻopuka ʻole ʻo Prison Policy Initiative. ʻOi aku ka helu o ka hoʻopaʻahao ʻia ʻana o nā wāhine ʻōiwi ma mua o ka nui kanaka lehulehu.
ʻOi aku hoʻi ka pahiki e pilikia ai nā Kānaka Maoli i ka hei ʻana i ka lāʻau ʻino, ka haʻalele ʻana i ke kula a me ka hoʻopaʻahao ʻia ʻana. Nui nā Kānaka i hulikua ʻia e nā ʻōnaehana hoʻonaʻauao haole, wahi a Kaluhiokalani, a ua kāohi ʻia ko lākou Ჹɲʻ ʻana i loko nō o ka nalowale ʻana o ka ʻāina a me ka ʻōlelo.
“Kapa aku lākou i kēlā mea he ʻeha…ka ʻeha o kou kamaʻāina ʻole ʻana iā ʻoe iho,” wahi āna.
ʻO kēlā kekahi mea i hoʻopilikia iā ia. Ua ʻike pinepine ʻo ia iā ia iho ma ke ʻano he lapuwale ma muli o ke ʻano o kona ola, wahi āna. Ma kekahi mau manawa ma kona ola, ua paʻakikī kona ʻike ʻana iā ia iho ma ke ʻano he mea ma waho aʻe o ke kūlana he paʻahao a he kanaka i hoʻohei ʻia.
Ua hāpai ʻo Kaluhiokalani i kāna hiapo i kona makahiki he 17. Ua hoʻopau aku ʻo ia nei i kāna GED ma mua o ka hānau ʻia ʻana o ka pēpē ma o ko ia nei hele ʻana i nā papa ma ke ahiahi. ʻO kāna ipo kāne ʻo Jacob, nāna i komo i ka National Guard, a i loko o nā makahiki i hala aku, ua hānau lāua i ʻekolu keiki hou aku. I kēlā wā, ua hoʻohei ʻia lāua e ka lāʻau ʻino, a nui ka hele a me ka haʻalele ʻana o lāua i ka hale paʻahao. Ua hoʻouna mua ʻia ʻo ia i ka hale paʻahao no nā kalaima lāʻau ʻino ma kona makahiki he 23.
Ma ka hale paʻahao, ma hope pono o kona makahiki mua ma ka lumi paʻahao mehameha, ua komo ʻo Kaluhiokalani i kāna papa kulanui mua loa, ʻo ia nō ʻo ʻŌlelo Ჹɲʻ 101.
“ʻO kēlā nō ka wā hulihia,” wahi āna.
Na kona ʻōlelo makuahine nō i hoʻokamaʻāina iā ia me ia iho, a na ia ʻōlelo hoʻi i hōʻike aku iā ia i kona wahi ma ka ʻōnaehana hoʻonaʻauao ma ka pae kulanui. Ma hope iho, ua hoʻomaka kāna hana ma ke keʻena hoʻonaʻauao o ka hale paʻahao, a ua haku ʻo ia i nā papa moʻomeheu Ჹɲʻ no kona mau hoa.
“Ua kuʻupau nō wau i kaʻu hana no koʻu moʻomeheu a me ke kōkua ʻana i nā kānaka,” wahi a Kaluhiokalani.
Ua hōʻike ʻia ma nā hale paʻahao, na ka hoʻonaʻauao kulanui ʻana e hoʻēmi i ka nui o nā paʻahao e hoʻopaʻahao hou ʻia ana, akā, ma o ka hoʻokomo ʻia ʻana o ka moʻomeheu ma nā polokalamu kulanui, hiki ke hōʻeuʻeu ʻia nā Kānaka Maoli ma nā ʻano like ʻole, wahi a Ardis Eschenberg, ke poʻo kulanui o ke Kulanui Kaiāulu o Koʻolau.
“ʻO ke kūʻē ʻana i nā kuanaʻike hoʻokolonaio a hoʻokaeʻili ma o ka ʻike Ჹɲʻ,” wahi āna, “ʻo ia nō ke kūʻē aku i nā ʻōnaehana nāna i alakaʻi i nā hopena hoʻopaʻahao kaulike ʻole, a ʻo ia hoʻi ke kālele i ke ea a me ka waiwai o kā kākou mau haumāna ma nā kula, ke kaiāulu, a me ka nohona kanaka.”
Nele I Nā Polokalamu ʻOle
I loko nō o nā mea maikaʻi, ua liʻiliʻi nō nā polokalamu kulanui ma ʻAmelika nāna e kōkua aku i nā poʻe ʻōiwi ma nā hale paʻahao, a koe aku ka polokalamu ʻo Puʻuhonua a ke Kulanui Kaiāulu o Koʻolau. ʻO kēia nō ke kulanui hoʻokahi ma Ჹɲʻ nāna e mālama aku nei i nā papa i hoʻokahua ʻia i ka moʻomeheu ma nā hale paʻahao, a ʻo ia nō kekahi o nā kulanui ʻelua nāna e mālama aku nei i nā polokalamu hāʻawi kēkelē.
I kēlā kau hāʻulelau aku nei, ua hoʻomaka ia kulanui i kekahi kēkelē he associate’s ma ka ʻike Ჹɲʻ ma Hālawa Correctional Facility, he hale paʻahao me ka palekana he pae waena no nā kāne. Ua koho ʻia ke kulanui no kekahi polokalamu pekelala i kapa ʻia ʻo Second Chance Pell, ʻo ia hoʻi ka i hāʻawi aku i ke kālā pekelala i nā kānaka ma ka hale paʻahao ma ke ʻano he polokalamu pailaka mai ka makahiki 2015.
Wahi a Eschenberg, ʻo ko lākou kālele ʻana i ka hoʻonaʻauao moʻomeheu no nā haumāna ʻōiwi i hoʻopaʻahao ʻia, he māhele nō ia o ko Koʻolau nuʻukia ma ke ʻano he kulanui no nā Kānaka Maoli. A, ʻo nā haumāna ma ke kulanui, he 43% nā Kānaka Maoli, ka helu kiʻekiʻe loa ma ka ʻōnaehana o ke Kulanui o Ჹɲʻ.
No nā Kānaka Maoli, ʻo ke aʻo ʻana mai i ko lākou moʻomeheu, he mea “e hōʻoia aku iā lākou ma kēia nohona, kahi e hōʻoia pinepine ʻole ʻia ai ka Ჹɲʻ ʻana,” wahi a Eschenberg. A, ʻo ka hoʻonaʻauao moʻomeheu, wahi āna, he mea ia e makepono ai kākou a pau.
“Loaʻa ka noiʻi mōakāka nāna e hōʻike aku, ma luna aʻe o ka ʻike Ჹɲʻ, ua kōkua pū nā papa kālailāhui i ka hoʻonui ʻana i ke kūpaʻa a me ka lanakila ʻana o nā haumāna.”
Ua mālāma ʻo Koʻolau i kekahi palapala hoʻokō no ka ʻike hoʻomohala noʻonoʻo-pili kanaka ma o nā papa ma ke kālailauna kanaka, ke kālainoʻonoʻo, a me ka hana lawelawe kanana ma ka hale paʻahao no nā wāhine mai ka makahiki 2016 aku. Mālama lākou i nā papa ʻike Ჹɲʻ ma ke ʻano he mau papa koho, a kālele lākou i ka pōʻaiapili Ჹɲʻ no nā papa ʻē aʻe, wahi a Eschenberg.
Eia hoʻi, aʻo aku nā kumu ma Koʻolau i nā papa i pili i ka mele Ჹɲʻ, e laʻa ka ʻukulele a me ke kī hōʻalu, ma ka Ჹɲʻ Youth Correctional Facility. Hāʻawi ʻia nā ʻai kula he pae kula kiʻekiʻe a he pae kulanui i nā haumāna.
Ua uku ʻia ko ke kulanui polokalamu hoʻonaʻauao hale paʻahao e kekahi haʻawina kālā he 5 makahiki ka lōʻihi ma lalo o ke Keʻena Hoʻonaʻauao o ʻAmelika no nā kula no nā Kānaka Maoli, a e pau ana ia haʻawina kālā i kēia makahiki. ʻO ka hoʻolaulā ʻia ʻana o ka Pell Grant no nā kānaka ma nā hale hoʻopaʻahao, ʻo ia nō ke hoʻomau aku i ka polokalamu ʻo Puʻuhona i kēia mua aku. Wahi a Eschenberg, e uku ana nā kālā maiā Pell mai i nā kumu aʻo no nā papa e aʻo ʻia ana i loko, akā, koe aku nā kumu kūʻai e uku ʻole ʻia nei e ka haʻawina kālā.
Ua lana ko Eschenberg manaʻo, e hoʻāpono aku ana ka ʻAhaʻōlelo Ჹɲʻ i nāna e hoʻokaʻawale i nā kālā mokuʻāina no nā kūlana limahana, e laʻa nā hoa kūkākūkā kula a me nā luna, no ke kākoʻo ʻana i ka polokalamu ʻo Puʻuhonua, no ka mea, ʻaʻole i hoʻomalu ʻia ua mau kūlana nei e nā Pell Grants. Ua pupū ka pila ma ka ʻAhaʻōlelo ma ʻApelila. Wahi a Eschenberg, ke noi aku nei ʻo ia i ʻelua haʻawina kālā pekelala no ka hoʻopaʻa ʻana i ke kālā i pono ai ka hoʻomau ʻia ʻana o ka polokalamu.
Ua hoʻomaka nā polokalamu kulanui ma nā hale paʻahao i ka hāʻawi ʻana i nā manawa kūpono no nā kānaka e kālele aku ai i ko lākou mau moʻomeheu ponoʻī. Ma Kaleponi i kēlā makahiki aku nei, ua haku ʻo San Francisco State University i kekahi ma nā hale paʻahao mokuʻāina no nā ʻōpio. ʻO ka polokalamu hoʻonaʻauao hale paʻahao a Portland State University, ua hāʻawi ʻia kekahi haʻawina kālā aupuni no ka mālama ʻana aku i nā papa kālaikānaka i pili i ka moʻomeheu, e laʻa nā Papa Aupuni ʻŌiwi, ma ko Oregon hale paʻahao hoʻokahi no nā wāhine.
I loko nō o ka mālama ʻia ʻana o nā papa kālailāhui e nā polokalamu ma ʻAmelika, liʻiliʻi naʻe nā papa i pili i nā poʻe ʻōiwi. ʻOi aku hoʻi ka liʻiliʻi o nā kēkelē piha nāna e kālele i ka ʻōlelo a me ka moʻomeheu ʻōiwi, wahi a Mneesha Gellman, he mea noiʻi politika a he alakaʻi o ka Emerson Prison Initiative, kahi e hāʻawi ʻia aku ai ke kēkelē laepua ma Masakuseta. Kālele kā Gellman noiʻi i ke aʻo a me ka hoʻolaha ʻia ʻana aku o nā ʻōlelo ʻōiwi.
ʻO ka hapanui o ke aʻo ʻana mai i ka moʻomeheu e hana ʻia nei ma nā hale paʻahao, he hoʻonaʻauao kūhelu ʻole ia e mālama ʻia nei e nā hui kaiāulu, nā hui noʻeau hale paʻahao, a i ʻole nā papa i mālama ʻia e nā kānaka i hoʻopaʻahao ʻia. Ua waiwai nō kēlā mau mea, wahi a Gellman, akā, e aho nā polokalamu kula e hoʻokomo i ka papa haʻawina i pili i ka moʻomeheu i mea e lilo ai ua papa haʻawina i mau alahele no ka ʻimi kēkelē ʻana.
ʻO ka loaʻa ʻana o nā hāʻawina i pili i ka moʻomeheu, he mea ia e pili ai nā papa a me nā haumāna ʻōiwi, wahi āna, i hōʻeuʻeu ʻia lākou e ʻimi i ke kēkelē. A laila, kākoʻo kēia mau hāʻawina iā lākou e ʻimi i nā mea e pono ai ka ʻimi ʻoihana ʻana ma hope o ka haʻalele ʻana i ka hale paʻahao.
He Kāhea Hōʻala
I loko nō o ke kīkeʻekeʻe o ko Kaluhiokalani alahele ʻimi naʻauao, ʻo kona pilina i kona moʻomeheu ka i alakaʻi. Ke noʻonoʻo ʻo ia i kona wā hele kula haʻahaʻa, kau mai ka haliʻa i nā kūpuna nāna i kipa aku i kona kula no ke aʻo ʻana aku i ka ʻike moʻomeheu.
“ʻO kaʻu mau mea a pau i aʻo mai ai, ua hele nō a paʻa i loko … Puni nō wau i ka hīmeni, ka hoʻokani ʻukulele, a me ka hula ʻana.”
Ua hānai ʻia ʻo Kaluhiokalani ma Honolulu i hoʻokahi mile mai ke one o Waikīkī mai, kahi āna i aʻo mai ai i ka heʻenalu ʻana.
Hoʻopili ʻo ia iā Waikīkī me kona makuakāne ʻo Montgomery “Buttons” Kaluhiokalani, ʻo ia hoʻi kekahi o nā heʻenalu ʻōpiopio ʻoi kelakela ma ʻAmelika ma nā 1970. Ma ko ia nei wā ʻōpiopio, ua holoholo ʻo ia me ia ala ma kahakai a puhi paka lōlō. Ua pilikia pū hoʻi ʻo Buttons i ka hei ʻana i ka lāʻau ʻino ma kona ola.
“He heʻenalu a he kanaka puni leʻaleʻa nō wau, e like me koʻu pāpā,” wahi āna.
Ua hele a haʻalele pinepine ʻo Kaluhiokalani i ka hale paʻahao no ka hapanui o kona ola ma ka pae makahiki he 20 a 30. ʻO ka hala ʻana o kona makuakāne ma ka makahiki 2013, he kāhea hōʻala nō ia no kona hoʻololi ʻana i kāna hana ponoʻī ma hope o kona hoʻokuʻu ʻia ʻana, wahi āna.
Ma ka makahiki 2017, ua hoʻokuʻu ʻia ʻo Kaluhiokalani no ka manawa hope loa. I kekahi mau makahiki aku, ua launa pū ʻo ia me kekahi wahine i noho pū me ia ma ka hale paʻahao, a nāna nō i paipai aku iā ia e hele i ke kulanui. Ua kāinoa ʻo ia ma Koʻolau, kahi e manuahi ai ka hele kula ʻana o nā Kānaka Maoli, a ua hiki iā ia ke ʻimi i kekahi kēkelē associate’s ma ka ʻike Ჹɲʻ. Ua makemake ʻo ia e hoʻohana i kāna ʻike Ჹɲʻ i aʻo mai ai ma nā papa no ke kōkua ʻana iā haʻi ma ka ʻōnaehane kaulike kalaima.
ʻO ka papa ʻōlelo Ჹɲʻ a me ka ʻukulele ma ka pā hale paʻahao, na lāua nō i hoʻomaka i ko Kaluhiokalani huakaʻi he 20 mau makahiki. Ua loaʻa iā ia ke kēkelē associate’s i kēlā makahiki aku nei mai Koʻolau mai, a laila, i kēia mahina, ua hele wāwae ʻo ia ma ke kahua e loaʻa mai ai kāna kēkelē laepua ma ka hana lawelawe kanaka mai ke Kulanui o Ჹɲʻ ma Mānoa.
Ua kākoʻo ʻia kēia papahana e ka ʻOhana o Harry Nathaniel, Levani Lipton, ka ʻOhana Mar, a me Lisa Kleissner.
