������Ƶ

Kā ka luna hoʻoponopono nota: Unuhi ʻia na Ākea Kahikina.�������������here to read this article in English.

“E ala mai, nahae ka peʻa,” ʻo ia ka ʻōlelo i hoʻāla iā Vance Kaleohano Farrant ma kekahi kakahiaka nui, a aia nō ia ma ka lā ʻelima ma kai mamao loa.

Ua hōʻeu ʻo Farrant a me nā mea hoʻokele ʻē aʻe ma Hōkūleʻa mai ko lākou moe ʻopiʻopi, a komo lākou i nā kukui kau poʻo, a hoʻolale lākou i ka hoʻohaʻahaʻa ʻana i ka ʻōpeʻa e hoʻololi ʻia ai ka peʻa ma mua o ka holo kokoke ʻana i nā kikīao e hiki mai ana. 

Ma ka hoʻohaʻahaʻa ʻia ʻana o ka ʻōpeʻa, ua ʻoki ke Kapena ʻo Lehua Kamalu i nā kaula peʻa me kāna pahi ma kahi o ka hemo ʻana i nā nākiʻi i hele a hihia. 

He mea maʻamau nā koho pono e like me kēlā ma kona kūlana ma ka huakaʻi Pakipika he 3,000 mile i Tahiti. 

Akā, ʻokoʻa ʻo Kamalu. Ma ka huakaʻi he 17 lā no Kamokuʻākulikuli, Honolulu ma ka lā 11 o ʻApelila, ua lilo ʻo ia i wahine mua loa e alakaʻi a hoʻokele iā Hōkūleʻa ma ke alahula holo kai mai �Ჹ�ɲ���ʻ�� i Tahiti. 

ʻO Kamalu kekahi o nā wāhine e hoʻōla hou ana i kahi loina hoʻokele kuʻuna me ka mauli a me ka loina o ko lākou mau kūpuna. 

No lākou a me ka , ʻo ia kahi hui waiwai hoʻopuka ʻole ma Oʻahu i hoʻokumu ʻia no ka noiʻi a me ka hoʻomau ʻana i ka ʻike kuʻuna o ka hoʻokele Polenekia, he mea nui ka hoʻokomo ʻana i nā wāhine ma ke alakaʻi ʻana, ʻoiai, he loina kuʻuna kēia i mana loa ai ke kāne ma mua. 

“ʻO ka pono i ka hoʻokomo like ʻana a me ka pono i ka hoʻohui kaiāulu ʻana, he māhele koʻikoʻi nō ia ma ka hoʻololi ʻana e ʻoi aʻe ai ka honua,” wahi a Nainoa Thompson, ʻo ia ko ka hui pelekikena a me kahi mea hoʻokumu. 

He pilikia kēia e hoʻoponopono ʻia ma ko ka Polynesian Voyaging Society hoʻomākaukau ʻana i ka huakaʻi ʻana a puni ka Pakipika, a ʻo ia nō ka hoʻomaʻamaʻa ʻana i ka hanauna hou o nā mea hoʻokele. 

E Ea I Ka Hana

I ka wā kikilo loa, ua pae a noho nā mea hoʻokele ma nā mokupuni Pakipika me ka ʻole o nā mea pono hoʻokele haole. Ua holo nā Polenekia i ka moana nui ākea ma o ka hoʻokele ʻana, he hana ia e nānā ʻia ai ka hōkū, ka lā, ka makani, ka nalu, a me ka holoholona kekahi. 

Ua hoʻokumu ʻia ʻo PVS ma ka makahiki 1973 e hoʻomau ʻia ai ka hana a me ka mauli o ka hoʻokele ʻana. Ua haku nā lālā i kahi laʻana o ka waʻa kaulua kuʻuna i kapa ʻia ʻo Hōkūleʻa no ke aʻo hou ʻana i ko lākou moʻokūʻauhau hoʻokele waʻa. 

Ma o ka hānai ʻia ʻana ma �Ჹ�ɲ���ʻ��, ua ulu a nui ʻo Kamalu me ka hoʻouluulu ʻia ʻana e ko Hōkūleʻa nuʻukia no ka hoʻōla moʻomeheu. Ma o ka hele ʻana i ke kula ʻo Kamehameha a me Ke Kula Kaiapuni ʻo Pūʻōhala ma Kāneʻohe, ua pā kona naʻau i ka pono e hoʻomau ʻia ai ka hana moʻomeheu. 

Akā, ma kona noiʻi ʻana i ka wilikī mīkini ʻana ma ke Kulanui o �Ჹ�ɲ���ʻ�� ma Mānoa, ua aʻo maila ʻo ia i kekahi manawa kūpono ʻaʻa me PVS no ka hoʻouna ʻana aku iā Hōkūleʻa a puni ka honua ma ko lākou

“ʻAʻohe oʻu makemake e lilo i kapena, i limahana, i mea hoʻokele,” wahi āna. “Ua manaʻo wau, inā hiki iaʻu ke kōkua ma ke kīkoni ʻana, ka hauhana ʻana — ʻo ia ka hana kumu — e makepono ana kēlā, no ka mea, he pono ka ʻimi ʻana i ʻoihana ma o ka pūnaewele.”

Eia naʻe, ma hope o kona hele ʻana i ka hālāwai mua i paʻapū i nā ʻaʻa ʻeleu he mau haneli, ʻaʻole ʻo ia i huli hope. 

“Ua hele au i kēlā me kēia hoʻomaʻamaʻa ma hope aku o kēlā, i loko nō o kaʻu ʻōlelo ʻana, ʻaʻohe oʻu manawa no ka hana ʻana pēlā,” wahi āna. 

Ma hope o kona hemo kula ʻana, ua luʻu ʻokoʻa ʻo Kamalu i ka ʻaʻa ʻana no nā hola he nui ma o ka lōʻihi o ka huakaʻi kaʻapuni honua he ʻelima makahiki, a ua hana ʻo ia i kona noʻeau ma ka hoʻopalapala ʻāina, ka hoʻouna ʻikepili ʻana, a me ka hoʻonohonoho ʻana. 

Ma kēlā wā, ua kono ʻia ʻo ia e hoʻomaʻamaʻa me he haumāna hoʻokele lā. 

ʻAʻole i liʻuliʻu, ua hoʻonoho ʻia ʻo ia me he kapena lā no ka huakaʻi he 23 lā, he 2,800 mile mai Honolulu i Half Moon Bay, a ua manaʻo naʻe ʻo ia, e alakaʻi ana kekahi kapena ʻē aʻe i kēlā huakaʻi. Eia naʻe, ua lilo ʻo ia i wahine mua loa e kū ma ke ʻano he kapena a he luna hoʻokele ma Hikianalia. 

ʻĀnō, ma hope o kona huakaʻi koʻikoʻi loa i Tahiti i kēia makahiki, ua nui aʻe ko Kamalu mahalo hou i nā wāhine e alakaʻi ana ma kona wā e kamaliʻi ana. 

“ʻAʻole au i mahalo pono i ka ʻokoʻa paha o kā lākou mau mea i ʻike ai,” wahi āna. “Hoʻopōmaikaʻi nui ʻia wau i kēia kaiāulu e ʻae ʻoluʻolu mai i ka hana like ʻana i nā mea a pau — ʻaʻohe kilina aniani ma ʻaneʻi nei.” 

‘He Kaulike Nani’

I ʻeiwa mau makahiki ma hope, wehewehe ʻo Kamalu i kona mau ʻike me he komo maʻalahi lā i nā ʻīpuka hāmama i nā limahana PVS a pau, he mea ʻole ke keka. 

“Ua hele wau i ka mamao e like me koʻu hiki ke ʻae ʻia wau e aʻo mai,” wahi āna. “Noʻu, ʻaʻole wau i makemake e hoʻokahuli.”

“A laila, ua manaʻo ʻokoʻa wau, ʻE, he mau wāhine mākou e hana nei i nā mea i hana ʻole ʻia e nā wāhine ma mua,” wahi āna. 

Akā, kuhi ʻo Kamalu i ka hihia o ka pōʻaiapili moʻomeheu i pili i kēlā ʻoiaʻiʻo. 

“He manaʻo ʻokoʻa ko nā kānaka ʻokoʻa — e like me ka pono kanaka — e pili ana i ka maikaʻi a me ka maikaʻi ʻole o kēia mea, a pau pū me ke kūpono o kahi wahine e kū ana ma kēia mau kūlana,” wahi āna. “A he pono kou ʻae ʻoluʻolu ʻana i kēia ʻano mea.” 

Ma ka hoʻokele ʻana i kēia mau pilina, huli alo ʻo Kamalu i ka loea hoʻokele wahine, e laʻa ʻo Kaʻiulani Murphy no Waimea ma ka Moku o Keawe, a ʻo ia ka haumāna ʻoi kelakela ma ka Marine Education and Training Center o ke Kulanui Kaiāulu o Honolulu ma ka wā a Kamalu i hoʻomaka ai i kona huakaʻi ponoʻī. 

“Ma koʻu huakaʻi holoʻokoʻa, ʻaʻole wau i ʻike ʻokoʻa ʻia me he wahine lā ma ka hiki ʻana ke hana a holo,” wahi a Murphy, ʻo ia ke holo ana ma Hōkūleʻa mai ka piha ʻana o ka makahiki 19 iā ia aku. “He kauike nani ia.”

Hoʻohālikelike ʻo ia i ke kaulike me ka pilina o nā waʻa ʻelua e lana pū ai ka waʻa kaulua. 

He kiʻi ko kēlā me kēia waʻa, he kiʻi i kālai ʻia no ke akua me ka ʻaumakua. 

He kiʻi wahine ko kekahi waʻa a he kiʻi kāne ko kekahi waʻa ma Hōkūleʻa. ʻO ke kiʻi kāne ka ʻike, a ʻaʻohe ona maka — he maka naʻe ko ka wahine. Pono ka wahine e hoʻokele iā ia e pae ai i ka wahi pae. 

“Ma ka hoʻomau ʻia ʻana o kēia ʻike, he mea ʻole ka ʻokoʻa o ke kāne a me ka wahine,” wahi āna. “Pili kēia i ke kaulike.”

Ka Hoʻokele I Ka Wā Ma Hope

Ua hoʻomaka ʻo Murphy i kona ʻaʻa ʻana ma kona wā e haumāna ana ma ke Kulanui o �Ჹ�ɲ���ʻ�� ma Mānoa, a ua lilo ʻo ia i kākoʻo no Thompson ma hope o kona hemo kula ʻana. 

Mai kona holo kai mua ʻana ma ka makahiki 1998 aku, komo ʻo ia i ka hapanui o nā huakaʻi kai mamao, mai ka hoʻokele ʻana a i ka hoʻonohonoho ʻana i ke aʻo kaiāulu. Akā, ʻo kona mau huakaʻi punahele, ʻo ia nō ka huakaʻi ma waena o nei mau mokupuni ma ʻaneʻi, ʻo ia kahi āna i mālama aku ai i nā pilina me ke kaiāulu hoʻokele kamaʻāina e ulu aʻe ana. 

“He kupahana ka hiki ʻana ke holo i kēlā me kēia mokupuni a loaʻa kahi home e noho ai, ʻo ka loaʻa ʻana o ka ʻohana i nā wahi a pau,” wahi āna. 

Lana ko Murphy manaʻo, e hoʻouluulu ʻo Hōkūleʻa i ka hanauna hou o nā hoʻokele e hoʻomau aku i ka ʻike i nalowale ma mua. 

Ma o kēia mau makahiki ʻeono e hiki mai ana, ʻo ko PVS , ʻo ia ke koi ana i nā lima hana o nā kāne a me nā wahine kekahi. 

Manaʻo ʻo Pōmai Bertelmann, he mea hoʻokele ma Hōkūleʻa a me no Waimea, �Ჹ�ɲ���ʻ��, aia nō ka hoʻoilina o Hōkūleʻa i ka hiki ʻana o haʻi ke hoʻokele. 

“ʻO ka mea nui, ʻo ia ka hoʻolaha ʻia ʻana o ka waʻa i ka lehulehu, ʻaʻohe kūlana e koi ʻia no ke komo ʻana i kēia,” wahi āna.