Schatz: Pono E Hoʻōki Ka ʻAhaʻōlelo Lāhui I Ka ‘Hoʻokuli ʻAna I Nā Hemahema O Nā Poʻe ʻŌiwi’
ʻŌlelo mai ke kenekoa no Ჹɲʻ, he manawa kūikawā ko nā Demokalaka e hoʻoponopono ai i nā kenekulia i piha i ka hoʻokae ʻili, ʻo kekahi ʻano e kō ai, aia nō ma ka hoʻolako waiwai ʻana i nā kaiāulu ʻŌiwi.
Kā ka luna hoʻoponopono noka:Unuhi ʻia naN. Haʻalilio Solomon. Clickhereto read this article in English.
I ka wā o ke Kenekoa no Ჹɲʻ, ʻo Brian Schatz, i kū mua ai i alakaʻi no ka Indian Affairs Committee ma Pepeluali, ua ʻike ihola ʻo ia he ʻuʻuku mai nō ka uku o nā limahana o ia kōmike i ka uku o nā kōmike ʻAha Senate ʻē aʻe a pau.
Na kēlā ʻike i hōʻoiaʻiʻo mai i ke ʻano ʻole o ke kūlana o ka Indian Affairs Committee ma loko o ka ʻAha Senate, a me nāālaina e hana maoli ʻole ai ka ʻAhaʻōlelo Lāhui no ka pono o nā poʻe ʻŌiwi. Ua hoʻonui aʻela ʻo Schatz i ka uku a hoʻolimalima akula ʻo ia i mau limahana hou aku. Eia naʻe, he nui loa aʻe kāna mau mea e kūlia nei.
“ʻO koʻu nānā ʻana i kā mākou mea e noke nei i ka hoʻokō, aia no i ka hoʻomaopopo ʻana i ia mau hana pāʻewaʻewa pono ʻole a pau, i kahi a me ke ʻano i hana ʻia ai, nā ʻehaʻeha e koe mau ana, a laila, ʻo ka hoʻokahuli ʻana i ia mau hana pono ʻole a me ke kiʻina hana kū i ka maʻamau,” i pane ai ʻo ia. “A no ka mea, mai poina, ʻo ia mau hana pāʻewaʻewa a pau, ua hana ʻia nō me ka manaʻo nui ʻana i ke ʻano e kō loa ai ia mau hana pono ʻole.”
Hiki mai ko Schatz alakaʻi ʻana i ka Indian Affairs Committee i kekahi wā koʻikoʻi loa no ka poʻe ʻŌiwi ma ʻAmelika. ʻO kekahi poʻe o nā kaiāulu ʻŌiwi, e laʻa ka Lāhui Navajo, ua pau i ka make i ka maʻi coronavirus ma ke ʻano kaulike ʻole. Na ka maʻi ahulau a me ke aukahi ʻo Black Lives Matter i hoʻāla nui ma i ka manaʻo ʻana o ko ka ʻāina no nā kumu e ʻokoʻa loa ai nāmea piliʻili a me nā pono i kau hewa ʻia no ka poʻe ʻilipuakea ʻole.
Ua hoʻolilo ʻo Joe Biden, ka pelikikena demokalaka, i ke kaulike ʻana i nā pono piliʻili he pahuhopu koʻikoʻi loa no kona ʻaha kuhina. E hoʻokohu akula ʻo ia iā Deb Haaland, ʻo ke kanaka ʻŌiwi no ʻAmelika mua loa i lilo i Kuhina Kālaiʻāina.
“He manawa kūhoʻokahi kēia no kākou ma loko o ka moʻolelo ʻAmelika,” wahi a Schatz. “He mea ʻoluʻolu i nā keʻena a ʻelua, a he makemake e kūlia i ka hoʻopuka i nā pilikia i kupu mai ma nā makahiki lōʻihi i hala he mau haneli ma muli o ke kānāwai pekelala a hoʻokō hana pekelālā.”
He Pihaʻū I Nā Kumuwaiwai
No Schatz, ʻo ka mea nui ka hoʻolako wale ʻana i ke kālā a kumuwaiwai i nā kaiāulu ʻŌiwi. Ke hōʻoia pū nei he loaʻa aku nō i ka poʻe Kānaka Maoli. Ma mua o kona lilo ʻana i luna hoʻomalu, nāna i ʻākeʻakeʻa ka holo ʻana o ka mana o kekahi pila pekelala hoʻolako kauhale i pili ʻole aku i ka poʻe Ჹɲʻ.
I ka pule iho nei i hala, ua hāpai pū ʻo ia i kekahi mana o ia pila e loaʻa ai ke kālā i ke Keʻena ʻĀina Hoʻopulapula Ჹɲʻ.
A hiki i kēia manawa, ʻo ko Schatz manaʻo nui ʻana i ka hoʻolako kālā, he mea i hoʻomaikaʻi ʻia e kekahi poʻe alakaʻi no ke kaiāulu Kanaka Maoli e hoʻomanawanui pīhoihoi ana i ke kākoʻo hou aʻe.
“Hauʻoli nō mākou i ka ʻike ʻana iāia ma ia noho ʻana,” wahi a Robin Danner, nāna e alakaʻi ana i ka Sovereign Council o nā ʻAhahui ʻĀina Hoʻopulapula Ჹɲʻ.
Manaʻolana ʻo ia e hoʻohana ʻo Schatz i ia ʻoihana e hoʻokikina ai i ke aupuni pekelala e hoʻokō i kona mau kuleana noho kahu no ka poʻe Kānaka Ჹɲʻ.
Ua ʻōlelo maila ʻo Kūhiō Lewis, ka luna hoʻokō no ke Council for Native Hawaiian Advancement, ua ili ʻē mai nā pōmaikaʻi ma muli o ke alakaʻi ʻana a Schatz.
“ʻO ko Kenekoa Schatz noho ʻana ma kona noho e noho nei, ua lilo koke i mea e loaʻa ai nā waiwai i nā Ჹɲʻ ponoʻī,” wahi āna. “Ke loaʻa mai nei ke kālā. Ua like ka nui me ko nā poʻe ʻŌiwi ʻē aku? ʻAʻole, he keʻehina nō naʻe ia ma luna o ke ala kūpono e naue ai.”
Wahi a Schatz, ʻo ka Papahana Hoʻopakele no ʻAmelika i hoʻoholo ʻia i Malaki nei, ʻo ia ka “papahana i loaʻa nui loa mai ai nā kumuwaiwai i nā kaiāulu ʻŌiwi i hana ʻia i loko o ka manawa hoʻokahi i loko o ko ʻAmelika moʻolelo,” a ua kaʻa ma loko o ia ke kālā he nui loa no ke Olakino Kānaka Maoli, ka ʻoihana hoʻonaʻauao, a me ka hoʻolako kauhale ma mua o ko nā anahulu makahiki i hala.
Akā, ke hiki aku naʻe i ka hoʻihoʻi hou ʻana i ka ʻāina kulāiwi i nāpoʻe ʻŌiwi, ʻaʻole ʻo Schatz e manaʻo ana ma ka ʻaoʻao o ka maikaʻi no ka mea e hiki ai iā ia ke hoʻokō.
“Kākoʻo wau i ka hoʻopau ʻana i ka hoʻopulelehua,” i pane ai ʻo ia. “E like naʻe me ka lōʻihi o ka wā e mau ai ia, he mau mea nō hoʻi, ʻaʻole hiki ke loaʻa nā koho pāloka he 60.”
ʻO ka hoʻihoʻi ʻana i ka ʻāina mai ke aupuni pekelala a i ka poʻe Kānaka Maoli, ʻo ia kekahi o ia mau mea, wahi āna.
ʻO kekahi nīnau kālaiʻāina i laha loa a puni ka ʻāina e paio ana ʻo Ჹɲʻ, ʻo ia ke kūkulu a kūkulu ʻole ʻia o ka ʻOhe Nānā Kanakolu Mita ma luna o Mauna Kea. I loko o ke kau wela o ka makahiki 2019, ka wā i hōlapu aku ai ke aukahi kū kiaʻi mauna, ua hāmau ihola ʻo Schatz i ka hapa nui o ka manawa.
I kēia manawa, ke ʻōlelo mai nei ʻo ia he hihia no ka mokuʻāina i ʻāwili pū ʻia me ka moʻolelo o ka mālama hewa ʻana i ka ʻāina ma Mauna Kea.
“He pono hoʻi ke nānā iā hope loa me ka hoʻomaopopo ʻana, ʻo ka hewa mua loa i hekau ihola, ʻo ka hoʻokahuli aupuni, a he mau hana poholalo hoʻi ko ke aupuni pekelala a aupuni mokuʻāina e hao wale ai i nā ʻāina mai loko aku o nā lima o ka lāhui Ჹɲʻ, pēlā me ka moʻomeheu, ka ʻōlelo, a me ko lākou ea e hiki ai ke loaʻa ka pono iā lākou. A no laila, inā ua pili i ka ʻohe nānāwale nō kāu e walaʻau mai ai … ua hala kahi mea nui iāʻoe,” wahi āna.
He manaʻolana kona i ka hiki ke holomua ma kekahi ala e waele ʻia auaneʻi e kekahi ʻaha komisina i hoʻokumu ʻia iho nei e ka mokuʻāina, kahi e komo pū ai kekahi poʻe Kānaka Maoli.
“He manaʻo ʻoluʻolu iaʻu ke kilo ʻana o kekahi ʻOhe Nānā Kanakolu Mita i ka lewalani,” i pane ai ʻo ia. “E mahalo nui aʻe au i ka hiki ke hana ʻia me ka mālama piha ʻia ʻana o nā pono Ჹɲʻ.”
No Schatz, ʻo ka hoʻomanaʻo ʻana i kona mau hoa hana e pili ana no ka poʻe ʻŌiwi, he māhele nui loa ia o kona kuleana. Ua ʻōlelo ʻo ia no kona kamaʻilio pū ʻana me ka Pelekikekena ʻo ka ʻAha Senate ʻo Chuck Schumer, a me Kenekoa Patrick Leahy, ʻo ia ka luna hoʻomalu no ke Kōmike Hoʻomāhelehele, no ka waiwai o ke komo ʻana o nā hihia pili i ka poʻe ʻŌiwi i loko o kēlā kōmike kēia kōmike.
“Manaʻo au, ʻo koʻu ʻoihana kūmua, ma waho aʻe hoʻi o ka hoʻoholo kānāwai ʻana ma o ke kōmike a me ka hoʻolako kālā ʻana i nā kaiāulu ʻŌiwi, ʻo ia ka hōʻoia ʻana i ka lohe ʻia mai nō o ka leo o ka poʻe ʻŌiwi ma ke pākaukau, ʻaʻohe pilo kumu ʻōlelo, ʻo ka broadband, ʻo ka ʻoihana pale kaua paha, ʻo ke kulekele aniau, ʻo ke Kānāwai Violence Against Women paha, a eia hoʻi, i ka wā e hoʻomanaʻo ai kānaka i ia mea ʻo Indian County, a me ka poʻe ʻŌiwi o Alaska me Ჹɲʻ, ʻaʻole he manaʻo poina,” wahi āna.
“He mau kuleana noho kahu a kuʻikahi ko mākou, pono hoʻi ke hoʻomaka mākou e hoʻokō ʻiʻo i ia mau kuleana. Me kēlā, ʻaʻole hiki ke hoʻokaʻawale ʻia ka mana hoʻokō ma loko o koʻu kōmike wale nō. No laila, ʻo kekahi māhele o koʻu kuleana, ʻo ka hōʻoia ʻana ʻaʻole e hoʻokuli wale aku nā lālā o ka ʻaha i nā pono o nā poʻe ʻŌiwi.”
He Pono E Nui Aʻe Ka Lohe ʻIa O Ka Leo
Ma mua aku o ka hoʻoholo ʻia o ka Papahana Hoʻopakele no ʻAmelika i Malaki nei, ua hui ʻo Schatz me Biden ma loko o ke Oval Office a ua haʻi aku ʻo ia i ka pelekikena no ka pila a me kona manaʻo e hoʻonui loa aʻe i ka hoʻolako kālā no nā kaiāulu ʻŌiwi.
Ma hope iho, ua huki aʻela ka pelekikena iā Schatz ma kahi ʻaoʻao me ka haʻi ʻana iā ia ua maopopo ihola, a ua aʻo ʻia nō ʻo ia ma muli o kāna paipai kālaiʻāina no nā hana pāʻewaʻewa e ʻalo ʻia nei e nā kaiāulu ʻŌiwi, i hoʻomanaʻo ai ke kenekoa.
“He manawa kohu maoli ia iā Joe Biden, no ka mea, ʻo ia ua pūnuku ʻia nō māua a ʻelua, ua ʻano pili maila ʻo ia iaʻu, he kīpoʻohiwi a he kīpoʻohiwi, ʻeā, me ka hui pono ʻana mai o nā haku ʻōnohi,” i pane ai ʻo ia. “ʻAʻole loa e poina ana, no ka mea, ʻaʻole ia he hana wale āna no kona kuleana piliaupuni e lawelawe ai, akā, me he mea, lā ua komo a paʻa i loko o kona naʻau.”
ʻŌlelo mai nei naʻe ʻo Schatz, ʻo ka nui e lohe ʻia ai ka leo o ka poʻe o nā Mokupuni Pākīpika, he nele nō i loko ka ʻAha Kuhina a Biden, i loko nō o kona ʻike ʻana i ka like ʻole o nā lāhui o loko o ia ʻaha kuhina.
Ua hoʻokohu iho nei ʻo Biden iā Krystal Kaʻai, he kanaka maoli, nāna e alakaʻi he papahana hoʻokō hana o ka Hale Keʻokeʻo no nākaiāulu ʻĀsia ʻAmelika, Ჹɲʻ Maoli, a Mokupuni Pākīpika, ʻo nā luna naʻe i hoʻokohu ʻia no ka ʻaoʻao o nā poʻe ʻĀsia ʻAmelika a Mokupuni Pākīpika (AAPI), he poʻe ʻĀsia ʻAmelika ka hapa nui o lākou.
E hoʻokikina aku ana ʻo Schatz i nā luna o ka Hale Keʻokeʻo e hoʻonui i ka lohe ʻia ʻana o nā leo o ka poʻe Mokupuni Pākīpika, a e maopopo iā lākou, ʻo ke kaiāulu AAPI, ʻaʻole ia he pōhakukūkahi nunui poʻopaʻakikī ʻano lōkahi.
“ʻO ia māhele no ka poʻe ʻĀsia ʻAmelika a Mokupuni Pākīpika, he māhele nui laulā i ʻaneʻane e kūpono ʻole no ka hoʻomaopopo ʻana i ke ʻano o lohe ʻia ai kēlā me kēia lāhui o loko,” wahi a Schatz. He ākea loa ia māhele wae ʻano e manaʻo ai paha ka poʻe Mokupuni Pākīpika, ʻaʻole he lohe ʻia auaneʻi ko lākou mau leo e ka mea nona ka moʻokūʻauhau no ʻĀsia Hikina a ʻĀsia Hema paha,” i pane hou mai ai ʻo ia.
ʻO ka lohe ʻia ʻana o nā leo, ʻo ia kekahi keʻehina e kō ai kā Schatz papahana nui, kāna mea i hoʻomōakāka ai he kūlia pau ʻole i loko o ke ola ʻana.
“A kaʻahope liʻiliʻi ka wā, me ka hoʻomanawanui mau aku nō, e hoʻāʻo ana mākou i ka hoʻoponopono ʻana i nā pilikia me ka lapaʻau ʻana i nā ʻālina,” wahi āna i ʻōlelo ai.
