������Ƶ

Kā ka luna hoʻoponopono noka:��Unuhi ʻia na��N. Haʻalilio Solomon. Click��here��to read this article in English.��

Ua loaʻa nā kālā he $2.6 miliona i kekahi ʻahahui ʻauhau ʻole e kia ana i ke kōkua i ka poʻe nele i ka hale ʻole, he pekelala ka pūʻulu kālā e hoʻolilo ai no ke kūkulu ʻana he pono lako hoʻopakele no ke kōkua ʻana i loko o ka pōʻino luku ʻoihana waiwai i hekau maila ma muli o ka maʻi ahualu COVID-19 i ka makahiki nei.

Eia naʻe, ua kipaku ʻia ka Institute for Human Services mai loko aʻe o ka hapa ʻaneʻane piha pau loa o nā kaiahome i manaʻo ʻia no ke kūkulu ʻia ʻana o ia hale, he mea ia i hoʻohaʻalele ʻia ai ka papahana hoʻolālā a me ke kālā.

“No mākou, ʻaʻohe kākoʻo iki mai o ke kaiāulu,” wahi a Connie Mitchell, ka luna hoʻokō o IHS.

ʻO ka pahuhopu ka hoʻolako ʻana i wahi e hoʻomaha a ʻauʻau ai ka poʻe hale ʻole, a i papahana hoʻolako kauhale no ka poʻe e ʻaneʻane ana e lilo i mea hale ʻole, ma muli o ka pono ke kōkua ʻia lākou i ka hoʻokaʻa ʻana i ka pila hoʻolimalima hale, me ka hiki ʻole paha iā lākou ke hoʻolawa i ka uku hoʻopaʻa.

“I ka wā e noho ana ma ke alanui, ʻaʻole hiki ke hiamoe a maha maikaʻi,” i pane ai ʻo Mitchell. “Ua makemake maoli e loaʻa kēlā ʻano wahi. I ka lawa ʻole o ka hiamoe o kānaka, ʻaʻohe o lākou ʻai ʻana, loʻohia ʻino no ka mea he ʻike ʻole i ka mea o kēia mua koke iho, ʻaʻole pono ko lākou noʻonoʻo ʻana e hoʻoholo manaʻo ai. He mea kēia wahi e hoʻopaʻa ai ko lākou manaʻo ʻana ma o ka lawe ʻana iā lākou i ia wahi.”

Ua ʻōlelo mai nei ʻo Mitchell he ʻoluʻolu paha ia manaʻi i ka poʻe kamaʻāina o Waikīkī, i ia manawa naʻe, ua hala ʻē ka puʻulena. ʻO ka palena pau e hoʻolilo ai i ke kālā o ke kānāwai CARES, aia aku nei i Kēkēmapa.

“He kānalua iki paha ko kānaka, akā, ua ʻoluʻolu nō hoʻi lākou i ka hoʻāʻo ʻana,” wahi a Mitchell. “No ka mākaukau ʻole o ka hale e komo ai mākou, ua hoʻoholo mākou i ka manaʻo ʻaʻole e holomua.”

Ma kēia pilikia e ʻike ʻia ai ka hukihuki kanaka, he hopena ia no ka hemahema e nui aʻe nei, ʻo ka pono ke hoʻolako ʻia ka hale noho ʻaʻole pipiʻi loa a me nā hana lawelawe no ka poʻe malu ʻole ma muli o ka pipiʻi ʻino o ke kālā e noho ai ma �Ჹ�ɲ���ʻ�� nei me ke emi loa o ka uku.

Kūʻē Kūloko

Ua ʻike ʻia ma Chinatown ka nui ʻana aʻe o ka poʻe home ʻole ma nā alanui, me he mea lā he wahi kūpono loa e wehe ʻia ai he Hale Mālama Kanaka Home ʻOle he Homeless Triage and CARES Center, pēlā i kapa ʻia ai ia pono lako.

Ua loaʻa akula a paʻa kēia poʻe ma kahi i hoʻopuni ʻia e ka huhū e wela aʻe ana o nā kamaʻāina a me nā mea ʻoihana kālepa i ʻōlelo mai ai ke pinepine aʻe nei ko lākou mau manawa e ʻohi a kiloi ai i ke kūkae o ke kanaka e waiho ana ma kaʻe alanui, a me ka waʻuwaʻu ʻana i ke kahakaha kolohe mai ka paia aʻe, a he mau pilikia hou aʻe kekahi.

ʻŌlelo mai nei ʻo Chu Lan Shubert-Kwock, ka pelekikena nāna i hoʻokumu i ka Chinatown Business and Community Association, ua ʻaikena ka poʻe kamaʻāina o laila i ka hoʻāhu wale ʻia ʻana o nā hana lawelawe ma weanakonu o ko lākou kaiahome.

“Inā mahalo aku ʻoe i ia mau hana lawelawe, ma kou pā hale ponoʻī iho nō e kūkulu ai,” wahi āna, “ʻaʻole ma ko mākou. Hiki nō ke kapa aku ʻo NIMBY, ʻo wai lā hoʻi, ʻaʻohe kūlanakauhale hou aku i ʻīnea e like me Chinatown.”

“I mea aha ko lākou hele ʻole ʻana i Kāhala, pehea lā hoʻi ma laila?” i hoʻomau ai ʻo ia i kāna ʻōlelo. “He aha hoʻi ke kumu e koho ʻia ai ʻo Chinatown me Kalihi? No ka mea, he kaiahome ʻilihune kēia, nona ka poʻe lawelawe hana, a me ka poʻe i hiki maila no waho mai, he wahi e hiki ai iā lākou ke hoʻomaʻau.”

Wahi a nā minuke hālāwai o ka Papa Alakaʻi Kaiahome o Chinatown Neighborhood Board i Malaki i hala, ua hōʻike mai nā kamaʻāina i ko lākou manaʻo hopohopo e hōlapu auaneʻi paha ka maʻi ahulau COVID-19 e “ʻinoʻino hou aʻe ai i ka poʻe noho home ʻole ma kaʻe alanui me ka hiki ʻole ke hoʻomaʻemaʻe.”

I ka makahiki nei i hala aʻe, ua hōʻike mai kekahi palapala ana manaʻo, ua ʻōlelo ʻia e ke 98% o ka poʻe ʻona pāʻoihana ma Chinatown, ua hoʻopilikia ʻia kā lākou pāʻoihana i ka nohona home ʻole. Ua ana ʻia nā manaʻo o nā mea kūʻai mai he 132, a he 83% o kā lākou mau manaʻo i ana ʻia aʻela, na ka nohona home ʻole i hoʻohuli ʻia ko lākou manaʻo ʻaʻole e hele i laila no ke kūʻai hele ʻana, a he 93% o nā manaʻo i hōʻike mai, ʻaʻole i pono iki aʻela ia kūlana ʻo ka nohona home ʻole.

ʻO Carol Fukunaga, ʻo ia ka lunamakaʻāinana wahine no ka ʻAha Kūkā o ke Kūlanakauhale ʻo Honolulu nāna e kū aku no ka pono o ia moku, ke kūʻē nei nō hoʻi ʻo ia i ia papahana.

Ua ʻōlelo mai nei ʻo Fukunaga i kekahi mau pilikia o ka poʻe home ʻole me ko lākou ʻākoakoa ʻana ma waho aʻe o nā pāʻoihana i ka wā o River of Life Mission i hoʻomaka ai i ka hoʻolako ʻai ʻana he manuahi, pēlā i nui ai ka hui ʻana o ka poʻe ma kaʻe alanui.

“No laila, no nā pāʻoihana a me nā kamaʻāina o Chinatown, ua lilo akula ia mea i pilikia nui ʻino ma ka ʻaoʻao o ka hoʻomaʻemaʻe hoʻopalekana lehulehu,” wahi āna.

Ma hope o ke kūʻē nui ʻana o ka poʻe kamaʻāina o Chinatown, pēlā pū ne kekahi ʻaha kuahaua i hoʻolaleale ʻia ai kekahi mau lunamakaʻāinanana e naue aku i laila, ua haʻalele loa ka IHS i ia manaʻo e hoʻohana i kekahi hale ma 65 N. Beretania St. i wahi e hoʻokō ai i ia papahana.

Ma hope iho, ua nānā ka IHS iā Kalihi – he hale ʻākala, ʻelua ona papahele, ma ka huina alanui o Alanui Mōʻī ʻĀkau me Long Lane.

He ʻaʻaka hoʻi ka manaʻo o kekahi poʻe kamaʻāina o Kalihi he nui i ke koho ʻia ʻana e ka IHS ʻo ia kahi e hoʻokō ai i ia papahana, i loko naʻe o ka hoʻāʻo ʻana o IHS e hoʻohuli i ka laila poʻe kamaʻāina e ʻoluʻolu lākou i ke kākoʻo ʻana i nā hana lawelawe o ka IHS.

ʻO Janice Onishi, kekahi o nā mea ʻona o nā��Keʻena Hale Noho ʻo Terada e waiho nei ma kekahi ʻaoʻao o ke alanui o kahi i noi ʻia ai ke kūkulu ʻana i ia papahana a me kahi hoʻololi kaʻa halihali ʻōhua, ua kūʻē maila hoʻi ʻo ia i ia hoʻoneʻe hou ʻia ʻana o ka papahana. Ma kekahi hālāwai o ka papa kaiahome ma Iulai nei i hala, ua ʻōlelo ʻo ia he ʻuʻuku loa ka hoʻolaha ʻia ʻana mai o ia mea, a ua kauleo akula ʻo ia kekahi mau hopohopo ma ka ʻaoʻao o ka palekana.

ʻAʻohe Lawa Ka Manaʻo Mai Ka ʻAoʻao Kālaiʻāina Mai

ʻO Joey Manahan, he lālā i pau no ka ʻAha Kūkā i kū no ka pono o Kalihi, ua kākoʻo ʻo ia ma kinohi, ma hope, kāpae ʻia kona kākoʻo ma muli o nā namu ʻana o ka poʻe kamaʻāina.

“Ua pau ka manaʻo ʻia ʻana ʻo Kalihi kahi e kūkulu ai i ka IHS triage. Ua hoʻopau akula au i kaʻu kākoʻo ʻana e like me nā kumu kūʻē o ka poʻe o Chinatown. ʻAʻole hiki ke hoʻolilo ʻia nā kālā CARES ma waho aʻe o Chinatown #cchnl,” wahi āna i hoʻolaha ākea ai i ʻAukake nei.��

I mea e mōakāka ai ka manaʻo o ko Kalihi, ua kū a hōʻike i mau hōʻailona nā kānaka he 20 a ʻoi iki aʻe ma waho o ka hale me ka pūlima ʻana i mau palapala hoʻopiʻi i mea e kāpae ai ka IHS i ia wahi. A pēlā nō hoʻi kā lākou manaʻo i hoʻoholo ai.

ʻAʻole ʻo ka IHS ka mea hoʻokahi i hoʻokuke ʻia mai loko aʻe o ke kaiahome i ka makahiki nei i hala. Ua kūʻē nui loa ʻia e ka poʻe kamaʻāina he papahana hoʻolako kauhale ʻaʻole pipiʻi loa i noi ʻia ma Kailua.

Hoʻokahi nō lā ma mua aku o kona wā i koho balota ʻia ai e ka ʻAha Kūkā no ke Kūlanakauhale ʻo Honolulu, ua hoʻopau mai ʻo Makani Maeva, ka pelekikena a CEO hoʻi o Ahe Group, i ka palapala noi o ka ʻahahui kūkulu no ke kūkulu ʻana i ia hale he 50 kapuaʻi kona kiʻekiʻe, nona he 73 mau keʻena, i hoʻolālā ʻia kona kūkulu ʻana ma 460 Kawainui St. ma ke kūʻono o Alanui Oneawa.

Ua ʻōlelo mai ʻo Maeva no kona minamina i ke kāpae ʻia ʻana o ka papahana, ʻōlelo nō hoʻi ʻo ia no ka ʻoiaʻiʻo ʻole o nā��ʻike pili i hoʻolaha ʻia akula i ko Kailua e pili ana i ia papahana, ma muli o ke kapa ʻia ʻana ona he hale hoʻomalu poʻe home ʻole.

“Nui nā wā, nui hoʻi ke kālā a mākou i hoʻolilo ai ma ia papahana,” i pane mai ai ʻo ia. “ʻAʻole nō i lawa ka manaʻo ʻana mai mai ka ʻaoʻao kālaiʻāina mai.”

Ua ʻōlelo mai nei ʻo Danny Casler, ka mea nāna e mālama ka ʻaoʻao “My Kailua” ma FaceBook a Instragram, “ua hana ʻia kēia papahana hoʻolako kauhale ʻaʻole pipiʻi loa ma ke ʻano pono ʻole i ka manaʻo o ke kaiāulu.”

“Ua nui ka poʻe i hōʻike pono i ko lākou mau manaʻo i mua o ka ʻahahui kūkulu, a ʻo ka manaʻo nui o lākou, ʻaʻole nō i lohe ʻia ko mākou mau leo mai kinohi mai o ka papahana,” wahi āna.

Ma loko o nā minuke hālāwai o ka Papa Alakaʻi Kaiahome o Kailua i mālama ʻia i Iulai i hala, he mau haneli ka nui o ka poʻe i hōʻike mai i ko lākou manaʻo kūʻē i ka papahana, me ke kuhi pū ʻana i mau hopohopo no nā pilikia o ka hoʻolilo kāʻei ʻāina, ke ālai ʻia ʻana o nā ʻūomo ikehu lā, nā hopena e ili auaneʻi ma luna i ka ʻāina, nā hopena ʻino e lilo ai ka lele ʻana o ka ʻāuna manu, a me nā hopena e loli ai ka holoholo kaʻa me ka hoʻokū kaʻa ʻana.

Ua mālama ka hui ʻo Faith Action on Community Equity he mau hālāwai pūnaewele no ka hoʻonaʻauao a hoʻopili ʻana me ke kaiāulu e pili ana hoʻi no ia papahana hoʻolako kauhale ʻaʻole pipiʻi loa.��

Eia naʻe, ʻo Foo Pham, ka luna hoʻomalu o ka hui hoʻokō hana ʻo HousingNOW!, i lālā hoʻi no Faith Action on Community Equity, ua ʻōlelo maila ʻo ia ua hoʻopilikia ʻia kā lākou mau hālāwai e ka poʻe ʻōʻili wale ma loko o nā hālāwai me ke kūʻē ʻana i ka papahana.

“ʻO kekahi ʻano hoʻohalahala ʻana, ʻaʻole i kūkā kamaʻilio koke ka ʻahahui kūkulu kauhale me ke kaiahome ma loko o ka wā kūpono,” wahi a Pham. “Nui ka poʻe i ʻōlelo mai nei penei, ‘Kākoʻo wau i ka loaʻa o ke kauhale ʻaʻole pipiʻi loa, ʻaʻole naʻe e kūkulu ʻia ma koʻu pā hale.’ Pēlā e kupu ai kēia nīnau, ‘Inā pēlā, ma hea hoʻi ʻoe e manaʻo nei e kūkulu ʻia?’”

‘ʻAʻole Ma Koʻu Pā Hale Ponoʻī’

Wahi a Michael Hankinson i ʻōlelo mai ai, ʻo ia ka hope polopeka o ke akeakamai kālaiʻāina ma ke Kulanui ʻo George Washington, no kēia mea kupanaha ʻo ka NIMBYism, ʻo “not in my backyard”, he pilikia hoʻi ia i pili i ka ʻaoʻao kālaiʻāina ma muli o ka hoʻonohonoho hou ʻia o ka hoʻoponopono aupuni ʻana ma kaʻe o ka piko o waenakonu.

“Ma koʻu ʻimi noiʻi ʻana iā Kaleponi, he nui ka neʻepapa ʻana o nā kanikela kūlanakauhale mai ke koho pāloka ʻana ma ke ʻano nui laulā a i ke koho pāloka pili moku hoʻokahi, ʻo ia hoʻi, ma mua iho nei na ke kūlanakauhale i koho pāloka i kekahi moho, ʻānō naʻe na kekahi moku nō hoʻi, e laʻa kahi kaiahome nui, e koho ia moho.”

Ma kāna papahana ʻimi noiʻi i ʻike ʻia ai ʻo nā mea ʻona hale a hoʻolimalima hale ma nā kūlanakauhale pipiʻi o ka uku hoʻolimalima hale –– e laʻa ʻo Kapalakiko, Nu Ioka, me Los Angeles – ua kākoʻo nō lākou i ia manaʻo no ke kauhale ʻaʻole pipiʻi loa ma ke ʻano ākea, he kūʻē nō lākou i ke kūkulu ʻia ma ko lākou mau kaiahome ponoʻī.

“ʻO kaʻu e ʻōlelo nei, ua hiki nō ke hoʻomalu ʻia ke kaiahome, ua pono nō naʻe ke loaʻa kekahi mana o luna iho nāna e hoʻokikina mai ana i ka hoʻoponopono ʻia ʻana o nā mea a pau,” i pane hou ai ʻo ia. “No ka mea, inā��he pākela ka hoʻomalu ʻia o ke kaiahome, ʻaʻohe mea kūkulu ʻia. ʻAʻole hoʻolako ʻia mai nā hana lawelawe hoʻokomo hale, nā hale lapaʻau no ka poʻe puni lāʻau ʻino, me nā keʻena hale noho ʻaʻole pipiʻi loa, ʻaʻole nō e kūkulu ʻia.”

ʻAʻole pili wale nō ka NIMBYism i ka poʻe ʻona hale e makaʻu ana i ke emi o ka waiwai o ko lākou waiwai paʻa, ua pili hoʻi ia i nā nīnau no ka hoʻokae ʻili a hoʻokae papa kanaka, wahi a Laurel Mei-Singh, he hope polopeka no ka��ʻike lāhui kanaka ma ke Kulanui o �Ჹ�ɲ���ʻ��.

“Aia nō ka mole o ia ma nā kuhihewa hoʻokae ʻili a hoʻokae papa kanaka e manaʻo ai ke kanaka, ʻo ka hoa noho e palekana loa ai ke kaiahome, ʻo ia nō��ka hoa noho i pōmaikaʻi loa i nā kuleana i ili mai ma luna ona ma ka ʻaoʻao hoʻāhu waiwai, ʻaʻole naʻe he ʻike ʻia o ka hoʻokuleana like ʻia mai o kākou kekahi me kekahi,” wahi āna. “Pili ia ʻano kālai ʻana i ka manaʻo o ka ʻaoʻao hoʻāhu waiwai i ka haʻalele aku o ke kanaka i kekahi kanaka aku, a he mea e paokeʻe aku paokeʻe mai ai kānaka.”

Ua ʻōlelo pū mai nei ʻo ia ua hāʻule loa ke aupuni i ka hoʻolako ʻana ma ke ʻano i lawa pono i nā papahana hoʻokomo hale a hana hoʻopōmaikaʻi kanaka hoʻi no ka poʻe e noho loa nei i loko o ka ʻīnea, a ua ʻike ʻia nō ia ʻano hemahema ma nā ʻano manaʻo o ka poʻe kamaʻāina.

“ʻOiai kākou e ʻike nei i ka haʻalele ʻia o ka poʻe ʻilihune, ke pili akula nō ia i ka hoʻonui ʻana i ka hoʻomākaʻi ʻana, ʻaʻole naʻe i hoʻolako ʻana i nā hana hoʻopōmaikaʻi. Ua komo mai nō kēlā��ʻano manaʻo i loko o ka manaʻo laulā o kānaka, e aho e hoʻopaʻi ʻia ka ʻilihune, ʻaʻole e hoʻopōmaikaʻi ʻia,” wahi āna i pane hou ai.

Ka Hemahema E Nui Aʻe Nei

ʻO Steven Gessow, he makua kāne hoʻokahi ʻekolu āna kaikamāhine, e kali ana ʻo ia a hiki mai ka palapala hoʻolaha 45 lā ka lōʻihi e haʻalele auaneʻi ʻo ia i kona keʻena noho ma Honolulu nei, ʻelua lumi moe hoʻokahi lua, kahi ona e noho ana i nā��makahiki i hala he ʻehā.

ʻĀnō iho nei, ua kūʻai ʻia aku nei kona keʻena noho i kekahi mea ʻona waiwai paʻa a e kali ana a hoʻāno hou loa ʻia. Ma kinohi, e manaʻo iho ana ʻo ia e piʻi ana kona uku hoʻolimalima ma ka $50 a $100 paha o ka mahina. E piʻi ana nō��naʻe ia mai ka $1,275 a $1,900.

Ua kāpae aʻe ʻo Kiaʻāina Ige i ke kipaku ʻia ʻana o nā kamaʻāina ma �Ჹ�ɲ���ʻ�� nei mai loko aʻe o ko lākou hale noho i ka makahiki nei i hala ma muli o ka maʻi ahulau, akā he ʻae ʻia nō naʻe e noi aku nā hoa ʻāina e haʻalele ka poʻe hoʻolimalima inā e kūʻai ʻia aku auaneʻi ko lākou mau waiwai paʻa.

Ua hoʻolaha koke mai ko Gessow hoa ʻāina i lawa pono ka manawa, ʻaʻole naʻe i kuhikuhi ʻia ka lā ponoʻī.

Ua ʻōlelo maila ʻo Gessow ʻo kona manaʻo hopohopo loa ka loaʻa ʻole paha o kahi e noho ai ʻaʻole pipiʻi loa ma mua o ka wā e haʻalele hale ai kona ʻohana, no ka mea, ʻo nā wahi ʻoluʻolu o ka noho ʻana, pau koke i ka lawe ʻia.

“ʻO ka mea e kau ai koʻu weli, ʻaʻole ʻo ka noho ʻana ma ke alanui, ʻaʻole naʻe au he ʻekeʻeke waewae, akā, ʻaʻohe oʻu makemake e noho mākou ma kahi ahu kūkae,” i ʻōlelo ai ʻo Gessow, me kona hoʻokikina ʻana ua uku nō ʻo ia i kona uku hoʻolimalima ma ka wā kūpono i nā manawa a pau. “ʻAʻole ʻo ka uku ʻana i ka uku hoʻolimalima ka pilikia, ʻo ka uku ʻana i ka uku hoʻopaʻa ka pilikia.”

ʻŌlelo mai nei ʻo Maeva he mea makemake nui loa ʻia ka mākeke kūʻai hale a wahi noho no ka poʻe ʻuʻuku o ke kālā��loaʻa.

“ʻO ka ʻimi ʻana, he heihei,” wahi āna. “Ua hoʻolimalima akula mākou i ka hale ʻo Queen Emma. He mau tausani ka poʻe e ʻimi mai ana, he 71 wale nō keʻena noho ma ka hopena o ka makahiki (nei i hala).”

He mea home ʻole ʻo Paul Anaral i nā makahiki lōʻihi he 30 i hala aku nei. ʻO kona mau wahi o ka ʻaeʻa ʻana, ma waena hoʻi o Chinatown me downtown Honolulu.

Hoʻopaʻa ʻia ma kona poli he pahu bagel, he pahu nulu, a he tini koloaka i wehe ʻē ʻia.

Piʻi mai he wahine home ʻole i mua ona, hoʻokahi nō palule-tī keʻokeʻo pili i kona ʻili, a kuhikuhi maila kona lima i ka pahu nulu āna. ʻAʻole ʻimo ka maka, hoʻomanawaleʻa akula iā ia i kāna mea ʻai me ke koloaka.

“Pōmaikaʻi kekahi lā, pōʻino kekahi aku,” i pane ai ʻo ia.

He ʻike nō kēia makule, he 68 ona makahiki, i ka poʻe he nui ma ka hana ʻino ʻana i nā mea home ʻole, i ka hapa nui naʻe o ka manawa, ʻo ko lākou hoʻokuli a hoʻokuke wale mai nō paha ia o lākou iā ia.

Maopopo nō hoʻi iā ia ke kumu e hoka nei kamaʻāina.

“Aia nō he mau lāʻau ʻino ma kēia wahi nei, a ʻo ka poʻe nāna e kūʻai aku, ʻaʻole lākou nānā,” wahi āna. “E hana nō lākou i ka lāʻau ʻino ʻaʻole pilo wahi, a pau waiho wale ʻia kā lākou koena. ʻIke nō��hoʻi au i ke kumu e nuha ai.”

Ma ka hele wāwae ʻana ma nā alanui o Chinatown, kuhi akula ʻo Anaral i kekahi ahu kūkae hou e waiho wale ana ma ke alahele, kuhi pū��ʻo ia i nā hākui i kūkulu ʻia i ʻole ai e hiamoe ai ma laila ke kanaka home ʻole.

ʻO kona aʻoaʻo ʻana i ka poʻe nona nā manaʻo ʻino i ka poʻe home ʻole: “Inā he pilikana kou e noho ana ma ʻaneʻi nei, e hana anei ʻoe iā ia e like me kāu e hana ai i nā kānaka ʻē aʻe?”